ul. 1 Sierpnia 36 B, 02-134 Warszawa

b_250_170_16777215_0_0_images_sekrety_supersam_01.jpgJeden z najlepszych przykładów powojennego modernizmu i zdecydowanie najciekawszy przykład architektury użytkowej we współczesnej historii Warszawy. Godny spadkobierca popularnej u progu dwudziestego wieku idei hal targowych, skupiających różnorodne gałęzie handlu w najczęściej świetnie zaprojektowanych gmachach. Wyburzenie Supersamu dokonane w roku 2006 spowodowało falę sprzeciwu mieszkańców miasta, architektów, varsavianistów i zapoczątkowało trwającą do dziś dyskusję o braku poszanowania dla współczesnej architektury użytkowej.

b_250_170_16777215_0_0_images_sekrety_supersam_2.jpgHistoria Supersamu zaczyna się na początku dwudziestego wieku, kiedy powstawały pierwsze plany zagospodarowania terenu przy rogatkach mokotowskich. Konkretny plan zabudowy placu u zbiegu ulicy Marszałkowskiej z ulicą Puławską powstał jednak dopiero w dwudziestoleciu międzywojennym w pracowni wybitnego architekta Bohdana Pniewskiego. Nieopodal Placu Unii Lubelskiej stanąć miał monumentalny gmach będący siedzibą Polskiego Radia. Z powodu wybuchu drugiej wojny światowej budowy nigdy nie ukończono.

b_250_170_16777215_0_0_images_sekrety_supersam_5a.jpgW trakcie odbudowy Warszawy, oczy urbanistów znów kierują się na trójkątną parcelę przy Placu Unii Lubelskiej. Na przełomie lat 40. i 50. powstaje plan utworzenia w tym miejscu reprezentacyjnego placu, tzw. Puławskiego zamykającego Marszałkowską Dzielnicę Mieszkaniową od strony południowej. Ponownie nie dochodzi do realizacji projektu. Pod koniec lat 50. Mokotów zaczyna mierzyć się z poważnym problemem – paradoksalnie pomimo znacznych problemów z zaopatrzeniem, brakuje sklepów spożywczych i lokali gastronomicznych. Na łamach prasy problem mieszkańców tej części Warszawy jest coraz częściej poruszany. „Stolica” alarmuje, że Mokotów wypada tragicznie w stosunku do innych dzielnic, jeśli chodzi o metraż powierzchni handlowych. Wkrótce Ministerstwo Handlu Wewnętrznego postanawia zmienić tę niekorzystną sytuację. Zostaje rozpisany konkurs architektoniczny na halę spożywczą przy Placu Unii Lubelskiej.

Wyłoniony w konkursie zespół projektowy nie mógł w ówczesnej Polsce mieć sobie równych. Centralne Biuro Studiów i Projektów Budownictwa Przemysłowego skupiało bowiem najwybitniejszych architektów, projektantów i konstruktorów, wśród których znaleźli się między innymi Zbigniew Ihnatowicz, Marek Leykam, Stanisław Hempel czy Wacław Zalewski. Biurem kierował wówczas jeden z najzdolniejszych architektów XX wieku – profesor Jerzy Hryniewiecki.

b_250_170_16777215_0_0_images_sekrety_supersam_5.jpgPrzed zwycięskim zespołem stanęło wbrew pozorom niezwykle trudne zadanie. Wśród chaotycznej zabudowy tej części miasta, na placu, na którym niegdyś planowano wznieść całe zespoły monumentalnych gmachów, powstać miał parterowy w części jednopiętrowy pawilon handlowo-gastronomiczny o wymiarach 85x45 metrów. W części handlowej miały znaleźć się: sala sprzedażowa o powierzchni 1100m2, sala z artykułami gospodarstwa domowego o powierzchni 500m2 oraz zaplecze o powierzchni 1000m2. Dział gastronomiczny planowano podzielić na część konsumpcyjną z barem szybkiej obsługi o powierzchni 400m2, część z barem kawowym powierzchni 100m2 oraz część z 800-metrowym zapleczem.

b_250_170_16777215_0_0_images_sekrety_supersam_3.jpgZespół Jerzego Hryniewieckiego miał przed sobą zadanie nie tylko wkomponowania w różnorodną zabudowę niskiego pawilonu użytkowego. Podstawowym problemem były rozwiązania konstrukcyjne, które umożliwią realizację projektu. Stosunkowo niski budynek o dużej powierzchni miał bowiem stanowić jednorodną bryłę przykrytą wiszącym dachem. Wyzwaniem dla konstruktorów było znalezienie takiego rozwiązania, aby nie było konieczności zastosowania odciągów na zewnątrz. Odrzucono także plan zastąpienia odciągów skośnymi słupami rozpierającymi wewnątrz budynku, ze względu na fakt, iż zmniejszyłyby powierzchnię pomieszczeń sprzedażowych i gastronomicznych. W końcu zapadła decyzja o zastosowaniu innowacyjnego rozwiązania, które w roku 1965 przyniosło autorom projektu nagrodę honorową na Biennale w Sao Paulo. b_250_170_16777215_0_0_images_sekrety_supersam_12.jpgAby ustrzec się przed zawaleniem 100-tonowych elementów konstrukcyjnych dachu – dźwigarów łukowych – konstruktorzy wpadli na pomysł zrównoważenia sił rozpierających ściany (w rzeczywistości słupy konstrukcyjne), poprzez zastosowanie technologii opartej na kablobetonowych, wstępnie sprężanych ściągach zakotwiczonych w przeciwległych słupach konstrukcyjnych. Dźwigary łukowe pełnić miały dodatkową rolę przewodów wentylacyjnych. W trakcie prób doświadczalnych okazało się jednak, iż eksperymentalna konstrukcja nie wytrzyma pod naporem ciężkiego, żelbetowego falowanego dachu. Pawilon nakryto lżejszym dachem wykonanym z desek, z zewnątrz okrytych blachą cynkową, od wewnątrz osłoniętych świerkową boazerią. Użycie drewna do przykrycia konstrukcji dachu wymagało dostosowania materiału do wymogów przeciwpożarowych, zastosowano więc specjalnie dla tych potrzeb wyprodukowany bezbarwny lakier ognioodporny. Dzięki nowatorskim rozwiązaniom, grupie konstruktorów projektujących Supersam udało się uzyskać drugą, po Sali Kongresowej Pałacu Kultury i Nauki, co do wielkości powierzchnię niepodpartą w Warszawie.

b_250_170_16777215_0_0_images_sekrety_supersam_14.jpgPawilon Supersamu właściwie nie posiadał zewnętrznych ścian nośnych. Na ścianę wschodnią i zachodnią składały się słupy służące jako oparcie dla łuków konstrukcyjnych przykrycia dachowego. Przestrzenie pomiędzy filarami wypełniono taflami szkła. W południowej, parawanowej ścianie budynku, zastosowano aluminiowe ekrany, których zadaniem było ograniczenie dopływu światła słonecznego do wnętrza obiektu. Z tego samego materiału wykonano również elementy stolarki oraz część wyposażenia. Specjalnie dla Supersamu jedna z polskich hut wykonała lustrzane szyby o powierzchni 8 m2 i grubości 16 mm.

b_250_170_16777215_0_0_images_sekrety_supersam_11a.jpgWystrój wnętrz został zaprojektowany i wykonany przez wybitnych artystów, wśród których znajdowali się autorzy dwóch dużych kompozycji - małżeństwo Rechowiczów. Samoobsługowy bar Frykas został udekorowany abstrakcyjnym malarstwem ściennym, optycznie powiększającym przestrzeń. Jedną ze ścian hallu głównego obłożono mozaiką z kolorowych otoczaków. Za wystrój malarski baru kawowego odpowiadał znany artysta konceptualny Edward Krasiński, który pomalował pomieszczenie na czarno, zostawiając jedynie na ścianie mały czerwony pasek, charakterystyczny dla jego twórczości. Wszystkie artystyczne elementy wystroju wnętrz stanowiły doskonały kontrast dla surowych ścian i ogromnych połaci szkła.

Wraz z nadejściem lat 90. kolejne dekoracje znikały ze ścian Supersamu. Dawny bar Frykas zamieniono na restaurację szybkiej obsługi wielkiej, amerykańskiej sieci. Supersam działał jednak jeszcze kilka lat, dopóki teren nie został zakupiony przez inwestora. W roku 2006 finezyjny pawilon autorstwa największych architektów, konstruktorów i projektantów połowy XX wieku, jedno z najwybitniejszych dzieł polskiego modernizmu – przestał istnieć. Jego miejsce zastąpiło wzniesione z rozmachem centrum handlowo-biurowe, swoją architekturą nawiązujące znacznie bardziej do przedwojennych planów zabudowy Placu Unii Lubelskiej niż do delikatnej, fantazyjnej bryły Supersamu.